بررسی تصویرگونگی در کتابهای "بخوانیم" مقطع ابتدایی مدارس ایران

الف. موضوع و طرح مسأله (اهمیت موضوع و هدف): موضوعی که اخیراً، بیشتر مورد توجّه نقش گرایان واقع شده است، این است که زبان به میزان قابل توجّهی دارای انگیزش تصویری است. مفهوم تصویرگونگی در زبان بدین معناست که رابطه ای تصویری میان صورت و معنا وجود دارد. بدین سان، که ساختار زبان، به نوعی، بازتاب ساختار مفهومی است و به میزان قابل توجّهی (به لحاظ شکل، طول، پیچیدگی) یا رابط? عناصر در یک نمود زبانی همسو با (شکل، طول، پیچیدگی) یا روابط عناصر در ساخت مفهومی زبان است. اینگونه از رابط? صورت و معنی که تصویرگونگی نموداری نامیده می شود، به تصویرگونگی ساختی-مفهومی و ساختی-کلامی تقسیم می شود. با درنظر گرفتن این مسأله که در زمین? روان شناختی-شناختی چنین اصلی در پژوهشهای صورت گرفته توجّه شایان ذکری صورت نگرفته است، در این مختصر نگارنده سعی دارد میزان همسویی و تطابق کلی و الگوهای تصویرگونگی را در کتابهای «بخوانیم» مقطع ابتدایی مدارس ایران مورد بررسی قرار داده و همچنین در این راستا، رابط? بین میزان تجلّی تصویرگونگی در متن و درک و دریافت مطالب توسط دانش آموزان (مقطع ابتدایی) را مورد ارزیابی قرار دهد. ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چهارچوب نظری و پرسشها و فرضیه ها: درارتباط با موضوع تحقیق، تا کنون پژوهشی در خور و شایسته انجام نگرفته است و سوابق کافی در دسترس نیست؛ البته، کارهای مشابه و موازی یکدیگر انجام گرفته است که می توان از آنها در خارج از ایران به فریشبرگ(1975)، هایمن(1980)، لندزبرگ(1981)، هایمن(1983)، متیوس(1991)، نیومایر(1992) و....و در داخل ایران به غنی-آبادی(1379)، گلفام(1379)، فرخنده(1383)، شریفی مقدم(1384) و....اشاره کرد. چهارچوب نظری به کار رفته در این پژوهش چهارچوب نقش گرایی است. پرسشهای مطرح در این پژوهش عبارتند از: 1-آیا اصول و الگوهای تصویرگونگی در کتابهای «بخوانیم» مقطع ابتدایی به کاربرده شده است؟، 2-بسامد کدام یک از الگوهای تصویرگونگی در کتابهای «بخوانیم» مقطع ابتدایی بیشتر است؟، 3-آیا درک مطلب دانش آموزان در مواجهه با متنهایی با میزان تصویرگونگی بالا، بهتر خواهد بود؟. فرضیه ها عبارتند از: 1-این احتمال وجود دارد که در کتابهای «بخوانیم» مقطع ابتدایی از اصول کلی و الگوهای تصویرگونگی استفاده شده باشد، 2-چنین می نماید که از میان الگوهای تصویرگونگی، بسامد تصویرگونگی ساختی-مفهومی در کتابهای «بخوانیم» بیشتر باشد و 3-چنین به نظر می رسد که هرچه میزان تصویرگونگی متن بالاتر رود، درک مطلب دانش آموزان، نیز، بهتر شود. پ. روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامع? مورد تحقیق، نمونه گیری و روشهای نمونه-گیری، ابزار اندازه گیری، نحو? اجرای آن، شیو? گرد آوری و تجزیه و تحلیل داده ها: تصویرگونگی یک اصطلاح نشانه شناختی است که به نوعی به شباهت، قیاس، هماهنگی یا تطابق بین صورت یک نشانه یا اجزاء آن از یک سو و مرجع آن که می تواند مصداق یا مفهوم آن نشانه یا اجزاء آن باشد، اطلاق می شود. نمون? بسیار آشکار تصویرگونگی این است که وقایع را به ترتیبی که در جهان اتفاق افتاده اند، بازگو کنیم. اصطلاح شناخت از واژ? لاتین (congnoscere) به معنای «دانستن» یا «شناختن» منشعب می شود که بر توانایی جهت پردازش اطلاعات، کاربرد دانش و تغییر الویتها دلالت می کند. مفهوم سازی به ساختن و پرداختن اندیشه وصورت بندی مفاهیم اشاره دارد. روشی که در این پژوهش به کار رفته است، توصیفی-تحلیلی می باشد و به صورت میدانی آزمونی در راستای اهداف تحقیق برگزار شد. جامع? آماری مورد نظر در این پژوهش، دانش آموزان مقطع ابتدایی می باشد. در این پژوهش به صورت میدانی از شیو? نمونه گیری تصادفی خوشه ای بهره جستیم و در این راستا دانش آموزان مدرس? ابتدایی دختران? 22بهمن واقع در شهرستان تبریز مورد آزمون قرار گرفته شدند. گرد آوری بخشی از داده ها از طریق بررسی کتابهای بخوانیم پایه های اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم صورت گرفته و بخش دیگری از داده ها با برگزاری آزمونی بدست آمده است که نحو? اجرای آن بدین قرار است که سه متن کوتاه (به ترتیب علمی، داستانی و شعر) به هر مقطع داده و از دانش آموزان خواسته شد که درباز? زمانی معینی متن را خوانده و دریافتهای خود را به صورت نقاشی ترسیم کنند و از این طریق زمان کشیدن تصویر توسط دانش آموزان مورد محاسبه قرار گرفته شد. ت. یافته های تحقیق: در کتابهای «بخوانیم» مقطع ابتدایی از اصول کلی و الگوهای تصویرگونگی استفاده شده است. از میان الگوهای تصویرگونگی، بسامد تصویرگونگی ساختی-مفهومی در کتابهای «بخوانیم» بیشتر است. هرچه میزان تصویرگونگی متن بالاتر رود، درک مطلب دانش آموزان، نیز، بهتر می شود. ث. نتیجه گیری و پیشنهادات: فرضی? تصویرگونگی انگیزش بیرونی قدرتمندی برای ساختار زبانی فراهم می کند. تحقیق حاضر گویای این مطلب است که این پدیده نقش عمده ای را در کاربرد خلاق زبان ایفاء می کند. بررسی های انجام شده در این تحقیق نشان می دهد که در رابطه با دریافت و درک مطلب ، خوانند? متن براساس شماری از سرنخهای زبانی که توسط نویسنده/گوینده داده شده، به راحتی، قادر به تولید مفهوم سازی خاص خود خواهد بود. با توجّه به داده های به دست آمده می توان نتیجه گرفت که تصویرگونگی نموداری در هرجای زبان حضور دارد. از این رو سرنخهای زبانی به خواننده این امکان را می دهد تا اطلاعات را بر طبق صورت بندی امکانات زیاد نموداری پردازش کند و از این رو، هرچه متن تصویرگونه تر شود، درک و دریافت آن، نیز، برای خوانند? متن آسانتر خواهد بود. ار آنجا که این پژوهش گامی نوین در بررسی کارکرد پدید? تصویرگونگی در کتابهای «بخوانیم» مقطع ابتدایی و تأثیر آن در درک و دریافت مطلب دانش آموزان است، به ناچار با محدودیتها و چالشهای زیادی روبه رو بوده که می توان در پژوهشهای آتی به این مسأله با دیدی موشکافانه تر پرداخت. در زمین? رابط? پدید? تصویرگونگی با شناخت در ایران پژوهش در خوری صورت نگرفته که می توان با دیدی وسیع تر به این حوزه توجّه کرد. می توان این بررسی را به کتابهای دیگر آموزشی تعمیم داد و تأثیر آن را در دانش آموزان به بوت? آزمایش کشاند. تأثیر این پدیده را می توان بر روی غیرفارسی زبانانی که فارسی یادمی گیرند، نیز، مورد بررسی قرار داد.